پترولوژی سنگ های آتشفشانی ـ نیمه عمیق منطقه ماهکان (جنوب بیرجند)

چکیده: منطقه ماهکان در فاصله 80 کیلومتری جنوب بیرجند و حاشیه شرقی بلوک لوت قرار دارد. واحدهای سنگی منطقه مورد مطالعه شامل سنگ های آتشفشانی نظیر آندزیت، پیروکسن آندزیت، هورنبلند آندزیت و داسیت می باشد که یک واحد نیمه عمیق با ترکیب دیوریت پورفیری تا کوارتز دیوریت پورفیری با ساختار حلقوی و سن ائوسن تا الیگوسن به داخل آن ها نفوذ کرده است. در بخش قابل توجهی از منطقه واحدهای آذرآواری نظیر انواع توف، برش و آگلومرا رخنمون دارد. بافت غالب در سنگ های آتشفشانی منطقه مورد مطالعه پورفیری با زمینه دانه ریز تا شیشه ای و در سنگ های نیمه عمیق، پورفیری و گلومروپورفیری با زمینه دانه زیر است. کانی های عمده تشکیل دهنده این سنگ ها پلاژیوکلاز، پیروکسن، هورنبلند، بیوتیت و کوارتز می باشد. بافت های عدم تعادل مانند بافت غربالی، منطقه بندی در پلاژیوکلازها و حاشیه های سوخته هورنبلند و بیوتیت احتمالاً ناشی از صعود سریع ماگما، کاهش فشار حاکم بر ماگما، از دست دادن سریع مواد فرار در حین فوران و فرایندهای آلایش می باشد. از خصوصیات بارز سنگ های نیمه عمیق منطقه ماهکان حضور زینولیت آمفیبولیتی است که احتمالاً مربوط به بخش های متابازیک پی افیولیتی منطقه بوده و یا از بخش های زیرین پوسته جدا شده و درون ماگمای در حال صعود به دام افتاده اند. این سنگ ها متعلق به سری ماگمایی کالک آلکالن بوده و در گروه سنگ های با پتاسیم بالا قرار دارند. بررسی نمودارهای عنکبوتی نشان می دهد تمامی نمونه ها از روندی موازی پیروی می کنند که نشان دهنده هم منشأ بودن این سنگ ها می باشد. نمونه های منطقه مورد مطالعه از عناصر لیتوفیل بزرگ یون از قبیل cs، k، sr و lree نسبت به hfse و hree غنی شدگی و از nb و ti تهی شدگی نشان می دهند که نشان دهنده ارتباط این سنگ ها با فرآیند فرورانش می باشد. نسبت بالای lree/hree می تواند ناشی از باقی ماندن گارنت در سنگ منشأ باشد. براساس نمودارهای تمایز محیط های تکتونیکی، سنگ های منطقه ماهکان متعلق به مناطق قوس آتشفشانی و حاشیه فعال قاره ای می باشند. مقایسه سنگ های منطقه ماهکان با آداکیت ها نشان می دهد که سنگ ها را می توان دارای خواص شبه آداکیتی دانست. براساس بررسی های صحرایی و مطالعات سنجش از دور مشخص گردید که رخداد دگرسانی های آرژیلیک، کربناتی شدن، سریسیتی شدن، سیلیسی شدن و کلریتی شدن در منطقه مورد مطالعه، در ارتباط با نفوذ توده نیمه عمیق ماهکان بوده و توسط عناصر ساختاری کنترل می شود.